Spacerujemy ulicami współczesnej Warszawy, próbując zgłębiać historię stolicy. Szukamy śladów przedwojennej rzeczywistości, niekiedy ledwie widocznych spod socrealistycznej lub zupełnie współczesnej zabudowy. W przypadku dziedzictwa żydowskiego sprawa jest o tyle trudna, że niemieccy okupanci włożyli wiele wysiłku, aby zatrzeć wszelkie ślady istnienia liczącej ponad 350 tysięcy osób społeczności żydowskiej. Aby pospieszyć Państwu z pomocą, prezentujemy przewodnik po Warszawie żydowskiej.
Życie żydowskie w dawnej Warszawie
W okresie staropolskim Żydów obowiązywał zakaz mieszkania na terenie miasta, osiedlali się więc w sąsiadujących jurydykach. Ten stan rzeczy zmienił dopiero okres rozbiorów i zarządzenia władz pruskich. Od tego czasu gmina żydowska w Warszawie rozwijała się niezwykle prężnie, jej liczebność rosła, a życie religijne i kulturalne rozkwitało bardziej z każdym rokiem. Przed wybuchem II wojny światowej istniało wiele żydowskich organizacji społecznych, a także m. in. Muzeum Żydowskie, Biblioteka Judaistyczna czy klub sportowy „Makabi”.
Warto dodać, że warszawscy Żydzi tworzyli społeczność niezwykle zróżnicowaną – od bardzo zamożnych przemysłowców, kupców, przedsiębiorców, poprzez inteligencję – lekarzy, prawników, aż po mieszkańców najuboższych dzielnic. Byli wśród nich rzecz jasna zwolennicy ortodoksji, jak i wyznawcy postępowego judaizmu głoszący potrzebę asymilacji. Całe to barwne życie społeczne przekreśliła II wojna światowa. Czy w dzisiejszej Warszawie można dostrzec jeszcze jakieś jego ślady?
Koniecznie odwiedźcie Państwo Synagogę ufundowaną na przełomie XIX i XX wieku przez Zalmana i Ryfkę Nożyków. Bożnica znajduje się na posesji przy ul. Twardej i jest czynna po dziś dzień. To tu znajduje się centrum życia religijnego współczesnej Gminy Żydowskiej w Warszawie. W jaki sposób budynek przetrwał wojnę? Początkowo synagoga była usytuowana w granicach getta. Po zmniejszeniu jego obszaru okazała budowla znalazła się za murem, sprofanowana i zamieniona na stajnię dla koni. Najważniejsze jednak, że niezwykłym zrządzeniem losu nigdy nie została spalona, ani wyburzona i dziś jest nielicznych ocalałych fragmentów minionej rzeczywistości.
Kolejnym miejscem, które koniecznie trzeba odwiedzić jest cmentarz żydowski na warszawskich Powązkach. Jest to jedna z największych żydowskich nekropolii w Europie – na obszarze ponad 30 ha znajduje się ok. 20 tys. macew. Cmentarz został założony na początku XIX wieku, ma więc bardzo długą historię. Warto pamiętać również o roli, jaką odegrał podczas okupacji. Z jednej strony, właśnie przez cmentarz biegła jedna z głównych dróg przemytu żywności do getta (po zmniejszeniu obszaru dzielnicy zamkniętej), z drugiej to tu Niemcy organizowali masowe egzekucje i nakazali grzebać zmarłych i zamordowanych w getcie.
Zwiedzanie Warszawy – Wojna, getto, zagłada
Warszawskie getto, największe w okupowanej Europie, zostało utworzone jesienią 1940 roku. Już lato 1941 przyniosło zagładę większości mieszkańców dzielnicy – masowo wywożonych i mordowanych w obozie zagłady w Treblince. Pozostali przy życiu, w obliczu decyzji o całkowitej likwidacji getta, podjęli straceńczą próbę stawienia oporu. 19 kwietnia 1943 roku z inicjatywy Żydowskiej Organizacji Bojowej wybuchło powstanie w getcie warszawskim – pierwsze powstanie miejskie w okupowanej Europie. Po jego brutalnym stłumieniu, zamknięta dzielnica żydowska została właściwie zrównana z ziemią. Przy ul. Próżnej znajdują się 4 przedwojenne kamienice tworzące jedyny ocalały fragment obustronnej zabudowy. Dziś poddana renowacji Próżna stanowi ważną przestrzeń kultywowania pamięci o tamtych straszliwych wydarzeniach.
Nasz przewodnik po Warszawie wojennej nie mógłby nie uwzględniać usytuowanego na Muranowie Pomnika Bohaterów Getta i samej dzielnicy Muranów. Monument został wzniesiony w 1948 roku, w piątą rocznicę powstania w getcie, a zdobiące go płaskorzeźby przedstawiają z jednej strony bojowników ŻOB, z drugiej ofiary prowadzone na Zagładę. Współczesna zabudowa Muranowa powstała natomiast w całości na nieuprzątniętych, a przeważnie jedynie przysypanych ziemią gruzach getta. Warto również odnaleźć kilka ocalałych fragmentów murów getta.
Przewodnik po Warszawie – zwiedzanie szlakiem dziedzictwa żydowskiego
Na zwiedzanie śladami historii warszawskich Żydów warto wybrać się z profesjonalnym, licencjonowanym przewodnikiem, który nie tylko posiada rzetelną wiedzę historyczną, ale również potrafi ją pasjonująco przekazać. Propozycję takiego spaceru znajdą Państwo na: http://warszawazwiedzanie.pl/ (podobnie jak ofertę wielu innych wycieczek i mnóstwo ciekawych informacji o Warszawie). Podpowiadamy, że zwiedzanie Warszawy z przewodnikiem warto połączyć z wizytą w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Ekspozycja stała pozwoli Państwu spojrzeć na dzieje warszawskich Żydów w szerszym kontekście 1000 lat koegzystencji Żydów i Polaków.
